kutubhona

وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ
«Агар (қарздор) ночор бўлса, бойигунча кутинг!» [Бақара 280]
Муслим ва Абу Довуд Абу Саид Худрийдан ривоят қилган ушбу ҳадис ҳам далилдир:

«أُصِيبَ رَجُلٌ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ A فِي ثِمَارٍ ابْتَاعَهَا فَكَثُرَ دَيْنُهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ A تَصَدَّقُوا عَلَيْهِ فَتَصَدَّقَ النَّاسُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَبْلُغْ ذَلِكَ وَفَاءَ دَيْنِهِ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ A لِغُرَمَائِهِ خُذُوا مَا وَجَدْتُمْ، وَلَيْسَ لَكُمْ إلاَّ ذَلِكَ»

«Росулуллоҳ с.а.в. даврида бир киши сотиб олган меваларда зарар кўриб қарзи кўпайиб кетди. Росулуллоҳ с.а.в.: унга садақа қилинглар, дедилар. Одамлар унга садақа қилишди. Лекин бу қарзини тўлагани етмади. Шундан сўнг Росулуллоҳ с.а.в. унга қарз берганларга: топган нарсангизни олинглар, сизларга шу бўлади, холос, дедилар». Ривоят қилинишича, Пайғамбар а.с. муфлис молини қарз берганлар ўртасида тақсимлаб берганлар ва ўзини ҳечам қамамаганлар. Бухорий ҳам саҳиҳида шу маънодаги ҳадисни зикр қилган. Муҳаммад ибн Али ибн Ҳусайндан шундай дегани ривоят қилинган: Али ибн Абу Толиб деди: «Кишини унинг зиммасида қарзи борлиги билинганидан кейин ҳибс қилиб қамоқда ушлаш зулмдир». Абу Убайд ривояти. Аммо Табарий ўз тафсирида Саид ибн Мусайяб орқали Умардан ривоят қилган: «Умар чақалоқнинг унга инфоқ қиладиган эркак яқинларини ҳибсга олди, аёлларини қолдирди», деган ривоятга келсак, бу ривоят қарздорни ҳибс қилишга эмас, балки нафақа қилиши вожиб бўлган киши агар кичик ёшдаги болага нафақа қилмаса уни ҳибсга олишга ва қодир одамга фарз бўлган нафақага далолат қилади. Демак у кичик ёшдаги болага, хусусан чақалоққа нафақа қилмаган кимсани ҳибс қилишга далолат қилади.

Муфлис борасидаги ҳукм шуки, ҳоким қарз берганларга қарздорнинг молини сотиб, ҳиссаларни тақсимлаб беради. Чунки уларга адолат билан бўлиб беришнинг бундан бошқа йўли йўқ. Умар ибн Абдурраҳмон ибн Далоф ал-Музаний отасидан шундай ривоят қилади: Жуҳайналик бир киши хожилар билан ким ўзарга мусобақа ўйнар эди. Шу мақсадда туяларни қимматга сотиб олар, тез чоптириб ҳожилардан ўзиб кетарди. Шундай қилиб юриб муфлис бўлди. Унинг иши Умар